6100 Hmk 'da Düzenlenen Davaların Ön İnceleme Aşaması Ve İçeriği

1

ÖN İNCELEME*

GENEL OLARAK (GİRİŞ)

Yeni Hukuk Muhakemeleri kanunu tamamen yeni bir kanun değildir. Revize bir kanundur. Önceki 1086 sayılı yasadan kaynaklanan tüm uygulamada kabul görmüş yerleşmiş bazı kurumlar aynen korunmuştur. Ancak kanun dili önemli oranda sadeleştirilmiş. Anlaşılır açık ve akıcı bir üslup kullanılmıştır. Çoğu maddeleri Yargıtay uygulamasına paralel olarak yeniden ihdas edilmiştir.6100 Sayılı yasayla usul hukukumuza yeni ve en önemli bir kurum olarak davaların ön inceleme safhası dâhil edilmiştir. Bu kurum yavaş işleyen yargıyı hızlandıracağı, davaların kısa süre içinde bitirileceği mümkün hale gelmiştir. Davaların ön inceleme safhası sayesinde; “gecikmiş adalet, adalet değildir.”deyişi bu kurumla tarih olacağı kanaatindeyiz. Çünkü,ön inceleme yapılmadan kesinlikle tahkikat aşamasına geçilemeyecektir.Bu durumu kanun koyucu açık bir dille yasaklamıştır.1086 sayılı yasanın meri olduğu zaman ki uygulamada bu aşamalar dört kademeden ibaretti.Bir aşama tamamlanmadan diğerine geçilmekte tüm aşamalar karışmaktaydı.Bu durumda gereksiz olarak davaların uzamasına sebep olmaktaydı.Sözgelimi,dava dilekçesinin verilmesi ile beraber daha deliller toparlanmadan tahkikata geçilmekte ve basit bir ara kararının yerine getirilememesi sebebiyle yeni duruşma günü verilmekteydi.Uygulamada duruşmalar toplanan delillerin tartışıldığı değil delillerin toplandığı gereksiz zaman dilimleri haline gelmişti.

Yeni Usul hukukumuzda ilk derece yargılamasının beş kademeden oluştuğu görülecektir. Bunlar sırasıyla; dilekçeler teatisi, ön inceleme, tahkikat, sözlü yargılama ve hüküm verme aşamalarıdır. Bu kademeler içinde en yenisi ve önemlisi muhakemeyi hızlandıracak kurum ön inceleme aşamasıdır. HMK 137 md ve 140 md leri arasında düzenlenmiştir. Ön inceleme aşamasına yardımcı hükümler ise HMK 141 md ile 142 md arasında düzenlenmiştir.

ÖN İNCELEMENİN VASFI

A-Ön İnceleme Aşamasında Yapılacak Hukuki İşlemler

Hukuk yargılamamızda tarafların dilekçelerinin teatisinden sonra ,ilk derece mahkemesince ön inceleme yapılır.Mahkeme ön inceleme aşamasında “dava şartlarını ve ilk itirazları” inceler.Tarafların uyuştukları uyuşamadıkları konuları sıra numarası altında tek tek belirler.Tarafların delillerini sunmaları ve delillerin toplanması için gereken işlemleri yapar.Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri davalarda onları sulhe teşvik eder,bu durumlar tutanağa geçirilir.(HMK 137/f 1) Taraflar ihtilaflı konularda sulh olmazlarsa tahkikat için tüm hazırlık işlemleri tamamlanmış olduğundan tahkikat aşamasında sadece varsa tanık dinlenmesi,keşif ve bilirkişi gibi usul işlemleri yapılacak bu sayede yargılama birkaç oturumla tamamlanacaktır.

Ön incelemede yapılacak işlemler tek tek sıralanacak olursa şu işlemlerin yapılması gerekir.*

*Dava şartlarının incelenmesi

*İlk itirazların incelenmesi

*Uyuşmazlık konularının tam olarak tespiti

*Hazırlık işlemleri

*Delillerin sunulması ve toplanması için gerekli işlemlerin yapılması

*Sulhe teşvik

*Tüm bu hususların tutanağa geçirilmesi

*6100 sayılı HMK 137 md ile 140 md

*Pekcanıtez,Atalay,Özekes a.g.e. 377,378 sh 11.baskı haziran 2011

2

Ön inceleme tamamlanmadan ve gerekli kararlar alınmadan tahkikata geçilemez ve tahkikat için duruşma günü verilemez.(HMK 137/f 2) Kanaatimizce,eski kanun uygulamasında ısrar eden ön inceleme aşamasındaki tüm işlemler yapılmadan tahkikat için duruşma günü veren hakim yasaya açıkça muhalefet etmiş demektir.Bu durumda hakimin hukuki sorumluluğuna gidilebileceğini rahatlıkla söyleyebiliriz.

B-Ön İnceleme Aşamasına Yardımcı Olan Hükümler

Yeni usul yasamızda ön incelemeyi düzenleyen yasa maddeleri içinde sayılmamakla birlikte ve fakat ön inceleme kurumuyla ilintili iki nokta önem arz etmektedir. Bunlar iddia ve savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasağı (HMK 141 md) ile maddi hukuka ilişkin süreler hakkındaki düzenlemelerdir.(HMK 142 md)

C- İddia Ve Savunmanın Genişletilmesi Yasağı

Davacı, cevaba cevap dilekçesi verdikten sonra kanunda belirtilen istisnalar dışında davasını genişletip, değiştiremez. HMK (141.md.) Bu yasağın kapsamına, davada gösterilen vakıalar ve netice-i talep kısmı dâhildir. Davacının cevaba cevap dilekçesi vermesinden sonra husule gelen yeni vakıalara davacının müdahale şansı yoksa yasak kapsamında değerlendirilmez.

Yeni usül kanunumuza göre; davacı cevaba cevap dilekçesiyle davasını (iddialarını) serbestçe değiştirebilir, genişletebilir. Ancak, ön inceleme aşamasındaysa karşı tarafın açık muvafakati ile davasını genişletebilir, değiştirebilir. Şayet, davalı ön inceleme duruşmasına geçerli ve hukuki mazeret beyan etmeden gelmezse davacı, davasını serbestçe genişletebilir ve değiştirebilir. Yine ön inceleme aşamasının tamamlanmasından sonra ise davayı genişletme ve değiştirme yasaktır. (HMK 141/f 1) Yasağın istisnaları konusunda ıslah ve karşı tarafın açık onamına ilişkin hükümler saklıdır.(HMK 141/f 2)

Yine usül hukukumuza göre savunmayı genişletme ve değiştirme yasağı ikinci cevap dilekçesinin verilmesi ile başlar. Davalı, ikinci cevap dilekçesi ile savunmasını serbestçe genişletebilir, değiştirebilir. Fakat ön inceleme aşamasında ise ancak, karşı tarafın açık onamı ile genişletebilir veya değiştirebilir. Şayet, davacı ön inceleme duruşmasına geçerli ve hukuki mazeret beyan etmeden gelmezse davalı savunmasını genişletebilir ve değiştirebilir. Ön inceleme aşamasının tamamlanmasından sonra ise davayı genişletme ve değiştirme yasaktır. (HMK 141/f 1) Yasağın istisnaları konusunda ıslah ve karşı tarafın açık onamına ilişkin hükümler saklıdır.(HMK 141/f 2)

D- Maddi Hukuka İlişkin Süreler

Maddi hukuka ilişkin hak düşürücü ve zamanaşımı süreleri de yine usül hukukun değil maddi hukukun konusu olmaları sebebiyle esasen tahkikatın konusudur. Fakat süreler, maddi hukuk içerisinde şekliyle yargılamanın başında da karar verilmesi mümkün olan hallerdir. Hakim, ön inceleme işlemlerini yapıp ön inceleme tutanağını tamamladıktan sonra aynı duruşmada veya ilk tahkikat duruşmasının başında bu konuda ki kararını vermelidir. Eğer davada hak düşürücü süre geçmiş yada dava zamanaşımına uğramış ve bu konudaki defi de ileri sürülmüş ise, hakim diğer hususları incelemeden bu konuda kararını vermelidir.*

ÖN İNCELEMENİN NASIL YAPILACAĞI

Ön inceleme duruşmalı yada duruşmasız yapılabilir. Dosyanın incelenmesinden hasıl olacak sonuca göre herhangi bir duruşma yapmadan evrak üzerinde karar verilebilecek bir durum varsa hakim derhal dosya üzerinden kararını verir. İnceleme sonucunda ön inceleme duruşmasının açılması elzem ise hakim ön inceleme duruşmasının açılmasına karar vermelidir.

*Pekcanıtez ,Atalay,Özekes a.g.e. 379 sh 11.baskı haziran 2011

3

Dosya üzerinden karar verilmesi de mümkün olan ön inceleme işlemleri dava şartları ile ilk itirazlardır. (HMK 138) Dosyada ki dava şartları ve ilk itirazlar eksikse duruşma açılmadan gerekli karar verilir. Dava şartları ve ilk itirazlarda herhangi bir eksik yoksa ön inceleme için duruşma açılır. Gönderme kararı da yapılacaksa bu aşamada karar verilmelidir.

ÖN İNCELEME AŞAMASININDA DURUŞMA AÇILMASI

Mahkeme ön inceleme aşamasının başında dava şartları ve ilk itirazları ile sürelere ilişkin durum hakkında incelemeyi yapıp kararını verdikten sonra ön inceleme için bir duruşma günü tespit edip taraflara bildirir. Taraflara gönderilecek davetiyede HMK 147.md sinde ki davetiye üzerinde yer alması gereken hususlar ile taraflara sulh için gerekli hazırlığı yapmaları, duruşmaya sadece taraflardan birinin gelmesi ve yargılamaya devam etmek istemesi durumunda gelmeyen tarafın yokluğunda yapılan işlemlere itiraz edemeyeceği ve diğer tarafın onun muvafakati olmadan iddia ve savunmasını genişletebileceği veya değiştirebileceği ihtaratı davetiye üzerine dercedilir. (HMK 139)Kısaca ön inceleme duruşmasında davetiye klasik anlamda meşruhatlı davetiye olacaktır.

Ön inceleme duruşması için gün tespiti dilekçelerin teatisi aşaması tamamlandıktan sonra yapılır. Bunun amacı, tarafların sulh olmalarını sağlamak şayet sulh olamayacaklarsa uyuşmazlık noktalarını tam olarak tespit etmek içindir. Ayrıca, yukarıda açıklandığı üzere ilk kararlar dosya üzerinden verilemiyorsa bu duruşmada incelenir ve karara bağlanır.

A-) Ön İnceleme Duruşması Açılması *

Dava şartları ve ilk itirazlar ile maddi hukuka ilişkin süreler konusunda dosya üzerinde bir ret kararı yoksa ön inceleme duruşması açılır. Ancak, bu duruşma kesinlikle tahkikat duruşması değildir. Özel ve kendine has bağımsız bir oturumdur. Ön inceleme duruşmasında tahkikat işlemleri yapılmaz, tahkikata götüren hazırlık işlemleri yapılır.

Ön inceleme duruşması kural olarak tek duruşmadır. Sadece bir defaya mahsus ikinci bir duruşma günü verilebilir. Ön inceleme duruşması sonunda özel bir tutanak düzenlenir. * Ön inceleme tamamlanmadan tahkikat aşamasına geçilemez ve tahkikat duruşması için duruşma günü verilemez.(HMK 137/f 2)

Usüle ilişkin hususlarda taraflar dinlendikten sonra, uyuşmazlığın esası ile ilgili iddia ve savunmaları dikkate alınarak tarafların anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususlar tespit edilir. Bu belirleme genel bir belirleme olmayıp tarafların ortaya koydukları somut vakıalar üzerinden tek tek hangi vakıada anlaştıkları ya da anlaşamadıkları belirlenir.* *

Uyuşmazlık konularının tespitinden sonra hâkim tarafları sulhe teşvik eder. Bu konuda sonuç alınacağı

kanaatine varırsa bir defaya mahsus olmak üzere yeni bir duruşma günü tayin eder. (HMK 140/f 2) Bu süre, tarafların talebi üzerine ya da hâkim tarafından resen verilebilir. Bu madde hükmünün işlerlik kazanmasında yargılama hâkimine önemli bir görev düşmektedir. Hâkimin, gerçekten tarafların mahkeme içi ya da mahkeme dışında sulh olmaları yönünde teklifte bulunma zorunluluğu vardır. Hakim, bu teklifi yaparken mecburiyet icabı kanun hükmünü uygulamak için değil samimi bir çaba olarak yerine getirmelidir. Kanaatimizce taraflar arasında ki ihtilafın anlaşarak çözümlenmesi ilkesi nazara alındığında hakimin bu noktayı atlaması durumunda kendisinin sorumluluğuna gidilebilmelidir.

Ön inceleme duruşmasının sonunda tarafların sulh faaliyetinden bir sonuç alıp almadıkları sonuç alamadıkları takdirde anlaşamadıkları hususların nelerden ibaret olduğu tutanakla tespit edilir. Bu tutanağın altı duruşmada hazır bulunan taraflarca imzalanır. Tahkikat bu tutanak esas alınmak sureti ile yürütülür. (HMK 140/f 3)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Pekcanıtez ,Atalay,Özekes a.g.e. 380,381 sh 11.baskı haziran 2011

** Pekcanıtez ,Atalay,Özekes a.g.e. 381,382 sh 11.baskı haziran 2011

4

İkrar taraflardan birinin kendi aleyhine olarak ileri sürülen bir olayın doğruluğunu mahkemeye beyan etmesidir. Taraf gibi vekilde ikrarda bulunabilir. (HMK 188/f 1) Bu beyan diğer tarafı ispat yükünden kurtarır. İkrar olunan olay artık ispatlanmış sayılır. Bu anlamda ikrar davanın kabulüne benzer. Kanaatimizce ön inceleme duruşmasına taraflar ya da vekilleri hazırlıklı gelmelidir. Çünkü, bu duruşmada anlaştıkları ya da anlaşamadıkları hususlar tek tek tespit edilecektir. Tespit tutanağının altı taraflarca imza edilecektir. Anlaşılan konular, dava dışı bırakılıp tarafların anlaşamadığı konuları belirleyen tutanak üzerinden tahkikat devam edecektir. Taraf vekillerinden herhangi birisinin açık ya da zımni ikrar olabilecek beyanları kendi aleyhlerine olacaktır ,taraflar bu ikrar beyanlarından geri dönemeyeceklerdir ve bu ön inceleme duruşma tutanağı yine kanaatimizce ilamsız icraya temel teşkil edebilir.Bu durum, özellikle konusu para olan alacak davlarında çok daha önem arz eder.

Ön inceleme tek duruşmada tamamlanır. Zorunlu olan hallerde bir defaya mahsus olmak üzere yeni bir duruşma günü tayin edilir.(HMK 140/f 4) Bu zorunlu olan haller kısmına tarafların sulh olmak konusunda görüşmelerini tamamlayamadıklarından süre talep etmelerini dahil edebiliriz. Ancak, kanaatimizce yine bu fıkra hükmü suiistimallere açıktır. Şimdiden, yasa uygulamaya geçtiğinde ön inceleme aşamasında sürekli ikinci oturumun verileceği rahatlıkla söylenebilir. Bu durum da yargılamayı uzatacağından kanunun lafzına ve ruhuna aykırı olacaktır.

Ön inceleme duruşmasında taraflara dilekçelerinde gösterdikleri ancak henüz sunmadıkları belgeleri mahkemeye sunmaları veya başka yerden getirtilecek belgelerin getirtilebilmesi amacıyla gereken açıklamayı yapmaları için iki haftalık kesin süre verilir. Bu hususların verilen kesin süre içinde tam olarak yerine getirilmemesi halinde o delile dayanmaktan vazgeçilmiş sayılacağına karar verilir. (HMK 140/f 5)

Esasen taraflar dava dilekçelerini ya da cevap dilekçelerini hazırlarken dayandıkları vakıaların delilini mutlaka göstermeli ve dilekçeleriyle beraber mahkeme dosyasına ibraz etmelidirler. Ya da başka yerden getirtilecek delilleri varsa dava açarken yatırılan avanstan kullanılmak şartıyla bu konuda bir açıklama yapmak zorundadırlar. Kanımızca, bu fıkra hükmü kötü niyetli olarak davayı uzatmak amaçlı davranışları engellemek amaçlıdır. Bu vesile ile kanunda dercedilen iki haftalık kesin süre çok önemlidir. Taraflar bu haklarını uygun zamanda kullanmazlarsa artık tahkikat dosyada ki mevcut delillere göre devam ettirilip karar verilecektir.

B-) Ön İncelemede Cevaplanacak Sorular Ve Yapılacak İşlemler *

Ön incelemede hakim aşağıda belirtilen şu soruları tek tek sormalı ve sonuca göre hareket etmelidir;

1-Dava şartları tamam mı?

Tamam değilse dava usülden ret veya gönderme kararı, tamamsa ön incelemeye devam edilmeli…

2-İlk itirazlar tamam mı?

Tamam değilse dava usülden ret veya gönderme kararı, tamamsa ön incelemeye devam edilmeli…

3-Tarafların temel iddia ve savunmaları nelerdir?

4-Tarafların uyuşmazlık noktaları nelerdir? Tespit edildi mi?

Bunların iddia ve savunmaların içinden ayrılarak tespit edilmesi ve ön incelemeye devam edilmesi.

5-Tarafların ibraz etmesi gereken belgeler ve bilgiler verilmiş mi, başka yerden getirtilecek bilgi ve belgelere ilişkin açıklamalar yapılmış mı?

Bu hususlarda eksiklik varsa, kesin süre verilmesi; eğer kesin sürede de eksiklik tamamlanmazsa, o delillerden vazgeçmiş sayılmasına karar verilmesi.

5

6- Taraflar sulh oluyor mu?

7-Ön inceleme için gerekli hususlar tutanağa geçirildi mi?

Ön inceleme duruşmasının sonunda tarafların sulh faaliyetinden bir sonuç alıp almadıkları sonuç alamadıkları takdirde anlaşamadıkları hususların nelerden ibaret olduğu tutanakla tespit edilir. Bu tutanağın altı duruşmada hazır bulunan taraflarca imzalanır. Tahkikat bu tutanak esas alınmak sureti ile yürütülür. (HMK 140/f 3)

Davanın ön inceleme aşaması tamamlandıktan sonra HMK 143 md gereği tahkikat aşamasına geçilir. Bu aşamada ön inceleme tutanağında tek tek belirtilen tarafların anlaşamadıkları hususların doğruluğu araştırılır. Akabinde sözlü yargılama yapılıp hüküm verilir.

SONUÇ :

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu, ilk derece hukuk yargılamasını kademeli olarak beş ana başlık altında toplamıştır. Eski usül yasamızdan farklı ve yeni olarak kanaatimizce en önemli olan aşama ön inceleme aşamasıdır. Eski kanunda düzenlenmiş tüm yargılama aşamalarının hepsi tek kalem gibi görülüp gereksiz ve kanuna uygun olmayan işlemler yapılmaktaydı. Bu olgu da yargılamanın gereksiz yere gecikmesine sebep oluyordu. Söz gelimi deliller toplanmadan tahkikat için taraflara duruşma günü tebliğ edildiği sonucunda da sözlü yargılama için taraflara son diyecekleri sorulmadan hüküm verildiği uygulama haline gelmişti. Bunun yanında mahkemelerce yeterli hazırlık yapılmadan ve dosyalar incelenmeden yargılamanın başında mutlaka incelenmesi gereken dava şartları ve ilk itirazlar göz ardı edilip yargılamanın sonuna bırakılmaktaydı. Bahsi geçen uygulamada ki bu karışıklıkları önlemek ve muhakemenin hızlandırılması ve davanın önemli bir kısmının dosya üzerinden yapılan incelemeyle bitirilmesi için 6100 sayılı yasa ile dilekçeler teatisinden sonra “Ön inceleme” adı ile yeni bir aşama getirilmiştir. Böylelikle tahkikat delillerin toplanması için değil, toplanan delillerin incelenmesi ve tartışılması gereken bir aşama haline gelecektir. Bu aşamada tarafların üzerinde anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususlar tespit edilecek, tahkikat aşamasında ise, tarafların üzerinde anlaşamadıkları ve çekişmeli kalan iddialar üzerinde irdeleme yapılacak iddiaların doğruluğu araştırılacaktır. Ön inceleme aşamasına kadar taraflara duruşma günü verilemeyecektir. Muhakeme yargıcı duruşma açmadan bir karar veremiyorsa, ön inceleme aşamasında duruşma günü tayin edilecektir.( HMK.140 md.) Ayrıca, muhakeme hakimi ön incelemede dava şartları ile ilk itirazları inceleyecektir. Bu işlemler ile birlikte tahkikat için gerekli olan tüm hukuki işlemler tamamlanmış olacağından ön incelemeden sonra gelen tahkikat aşamasında varsa tanık dinlenilmesi, keşif ve bilirkişi marifeti ile tespitler yapılması böylelikle bir ya da birkaç kez yapılacak oturumla dava konusu hakkında bir hüküm verilecektir. Ön inceleme aşaması tamamlanmadan tahkikat aşamasına da geçilemeyecektir.

Av.Özkan Ş.ŞAHİN-KAYSERİ

------------------------------------------------------------------------------------

*Pekcanıtez ,Atalay,Özekes a.g.e. 383,384 sh 11.baskı haziran 2011

KAYNAKÇA

• 6100 Sayılı Yeni Hukuk Muhakemeleri Kanunu
• Yeni HMK’ nın Hükümet Madde Gerekçeleri
• Hukuk Muhakemeleri Kanunu Hükümlerine Göre Medeni Usül Hukuku

Prof. Dr. Hakan PEKCANITEZ, Prof. Dr. Oğuz ATALAY, Prof. Dr. Muhammed ÖZEKES

Yetkin Yayınları 11. Bası Ankara 2011 6